شرحی بر اعتباریات عملی

به گزارش پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه به نقل از فصلنامه صدرا، منصوره اولیایی پژوهشگر حوزه مسائل سبک زندگی در فصلنامه تخصصی علوم انسانی اسلامی صدرا در سال پنجم، شماره ۱۸ و صفحات ۱۴۰-۱۴۹درباره اعتباریات آورده است:

نکته بسیار تأمل برانگیز برای کسانی که علامه را به نسبی گرایی متهم می کنند، این است که علامه در پایان این مطلب تذکر داده است دو نوع حسن و قبح وجود دارد: «حسنی که صفت فعل است فی نفسه، و حسنی که صفت لازم و غیرمتخلف فعل صادر است». حسنی که صفت لازم و غیر متخلف فعل صادر است، همان بایدها و نبایدهای اخلاقی است که بعضی آن را با حسن و قبح اعتباریات عملی یکی گرفته اند و سخن ها در باب آن گفته شده و همه آنها بر مبنایی غلط استوار گردیده است.

با ظن اطمینانی، اعتبار علم زیر سؤال نخواهد رفت. اعتبار حقیقی، همیشه برخاسته از علم است. انسان‌ها با یکدیگر قرارداد می کنند که «ظن اطمینانی» را علم بشناسند و با آن معامله علم کنند. فرض کنید انسان در موردی ظن قوی را در نظر گرفته. آیا این ظن را با ظن دیگری تشخیص داده است؟ به هرحال ظن های مترتب را اگر دنبال کنید، بالاخره به علم می رسد. علیت های تامه و صددرصدی فقط در عالم طبیعت یافت می‌شود. انسان در دنیای اجتماعی مجبور است که به ظن خود عمل کند. علیت هشتاد درصدی که در حوزه علوم انسانی توسط علامه طباطبایی مطرح می‌شود، بر پایه این اصل است.

در دیدگاه علامه، کارگاه نخستین و نقشه اوّلیه ای وجود دارد که هر طرح نوینی که انسان در اجتماع پایه ریزی می‌کند، بر اساس آن است. این کارگاه نخستین و نقشه اوّلیه همان سازمان حقیقی علیت و معلولیت است که در افکار اجتماعی خودنمایی می‌کند… نتیجه این که انسان‌ها با رجوع به طبیعت و واقعیت، نسبت ها و مدل هایی را برداشت نموده و سپس شروع به اعتبارسازی می کنند.

دغدغه اصلی علامه طباطبایی عدم تطابق خارجی اعتباریات با واقعیت بوده است. به یقین گسترش این بحث در حوزه های جامعه شناسی،‌ روان شناسی،‌ اقتصاد،‌ علوم سیاسی و… بسیار مفید و ثمربخش است. نکته مهم این بحث، توسعه وجودی انسان به وسیله اعتبارسازی است. علامه طباطبایی در رساله «الاعتباریات» فرایند اعتبارسازی در اجتماع را توضیح می‌دهد و در این مهم، عقلا و دانشمندان جامعه نقش بسزایی دارند. آنها می‌توانند با ساخت اعتبارات جدید و مفید و انتشار آن، جامعه را سمت وسو بدهند. بخش مهمی از این اعتبارات در حوزه علوم انسانی باید به وجود بیاید؛ اعتباراتی متناسب با جامعه و فرهنگ ما، نه اعتباراتی لغو.

علاقمندان می توانند برای تهیه فصلنامه صدرا در تهران  با شماره  ۰۲۱۶۶۴۰۹۰۵۶  و  در قم با شماره  ۰۲۵۳۲۹۱۲۹۱۰ تماس حاصل کنند. همچنین فصلنامه صدرا درگیشه‌ های روزنامه فروشی معتبر عرضه می شود.