مرکزیت نظریه غربی توسعه چیست؟

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه به نقل از شماره ۲۷۳ مجله پنجره، به‎نظر می‎رسد مجموع نظریه‌پردازی‎‎ها درباره تبیین چیستی توسعه و چگونگی نیل به آن در ادبیات توسعه (جامعه‎شناسی و اقتصاد توسعه) با یک رویکرد روش‌شناختی تجربی از شرایط دوران نوین زندگی مغرب زمین و نیز از مسیر طی شده تاریخی این کشور‎‎ها برای نیل به این دوران انتزاع شده است. 

زیرا دانش توسعه مثل همه علوم جدید یک دانش تجربی است، بر این اساس دانش توسعه مسئولیت تئوریزه کردن واقعیت توسعه‌یافتگی (شرایط زندگی دوران نوین غرب) و توسعه‌نیافتگی (شرایط زندگی دوران نوین کشور‎‎های توسعه‌نیافته) و روند و مسیر توسعه‌یافتگی غرب را بر عهده دارد و ملاک صدق و کذب تئوری‎‎‎های این دانش، مثل همه علوم دیگر تجربی، «واقعیت» خارجی است. 

در روش تجربه‌گرایی، توسعه به مجموعه خصوصیات و ویژگی‎‎‎های دوران نوین زندگی مغرب زمین به‎خصوص با رویکرد اقتصادی و به‎طور اخص رشد قابل قبول و فزاینده اقتصادی اشاره دارد. در این رویکرد این مفهوم زاییده شرایط تاریخی به‎وجود آمده پس از دو جنگ جهانی و نیز استقلال کشور‎‎های مستعمره است. پس از پایان دو جنگ جهانی و نیز استقلال کشور‎‎های مستعمره پیشین متفکران و دانشمندان رشته‎‎‎های مختلف علمی مشاهده کردند که با دو گروه از کشور‎‎ها روبه‎رو هستند: کشور‎‎های دسته نخست که بعد‎‎ها کشور‎‎های توسعه‌یافته، شمال، جهان اول و… نام گرفتند، دارای رشد اقتصادی بالا، درآمد سرانه بالا، رفاه عمومی بالا، بهداشت و سواد بالا، رشد جمعیت پایین و… بودند و دسته دوم، کشورهایی بودند که بعد‎‎ها کشور‎‎های توسعه‌نیافته، جنوب، جهان سوم و… نام گرفتند و دارای ویژگی‎‎‎های مقابل کشور‎‎های دسته نخست بودند. بنابراین، استقراء خصوصیات کشور‎‎های توسعه‌نیافته، دانش جامعه‎شناسی توسعه و اقتصاد توسعه را به‎وجود آورد.

دانش جامعه‎شناسی توسعه مسئولیت فهم خصوصیات و ویژگی‎‎‎های اجتماعی این کشور‎‎ها از نظر ارزش‎ها، باورها، نهادها، دانش‌ها، آداب، رسوم و سننن را برعهده دارد و دانش اقتصاد توسعه نیز خصوصیات اقتصادی این کشور‎‎ها را به‎صورت مقایسه‎ای استقراء می‎کند. برای نمونه: پایین بودن نرخ پس‌انداز و به پیرو آن سرمایه‎گذاری پایین، دوگانگی اقتصادی و… از جمله خصوصیات اقتصادی کشور‎‎های دسته دوم تلقی شد و توسعه‌نیافتگی مساوی با این ویژگیها تفسیر شد. 

با این رویکرد، توسعه یک تعریف روشن پیدا می‎کند و آن خصوصیات زندگی فرهنگی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کشور‎‎های غربی در دوران معاصر است. بنابراین فرایند توسعه به معنای فرایند تغییر شرایط فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کشور‎‎های دسته دوم به‎سمت ویژگی‎‎‎های کشور‎‎های دسته نخست تلقی می‎شود. 

بر اساس این رویکرد روش‌شناختی برای فهم ماهیت توسعه و توسعه‌نیافتگی یک راه بیشتر وجود ندارد و آن این است که باید روز افزون خصوصیات امروزین کشور‎‎های غربی به‎صورت استقرائی و تجربی مورد بررسی قرار گیرد. فهم ماهیت توسعه‌نیافتگی نیز به معنای فهم خصوصیات کنونی فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی کشور‎‎های جهان سوم به‎صورت استقرائی و تجربی است. فهم فرایند توسعه که خود را در قالب راهبرد‎‎های توسعه نشان می‎دهد عمدتا به معنای فهم مسیر تاریخی حرکت به‎سوی توسعه‌یافتگی، از سوی کشور‎‎های غربی است. 

چنان‎که در بیانات رهبری حکیم انقلاب اسلامی (بهار ۱۳۸۸ ) نیز آمده است: «کشور‎‎های جهان را تقسیم کردند به توسعه‎یافته، در حال توسعه و توسعه‎نیافته. خب، در وهله اول انسان خیال می‌کند توسعه‎یافته یعنی آن کشوری که از فناوری و دانش پیشرفته‎ای برخوردار است، توسعه‎نیافته و در حال توسعه هم به همین نسبت؛ درحالی‎که قضیه این نیست. عنوان توسعه‎یافته ‎ـ‎ و آن دو عنوان دیگری که پشت سرش می‎آید، یعنی در حال توسعه و توسعه‎نیافته ‎ـ‎ یک بار ارزشی و یک جنبه ارزش‎گذاری همراه خودش دارد. در حقیقت وقتی می‌گویند کشور توسعه‌یافته، یعنی کشور غربی! با همه خصوصیاتش: فرهنگش، آدابش، رفتارش و جهت‎گیری سیاسی‎اش؛ این توسعه‎یافته است. در حال توسعه یعنی کشوری که در حال غربی شدن است؛ توسعه‎نیافته یعنی کشوری که غربی نشده و در حال غربی شدن هم نیست. این‌جوری می‌خواهند معنا کنند. در واقع در فرهنگ امروز غربی، تشویق کشور‎‎ها به توسعه، تشویق کشور‎‎ها به غربی شدن است!»  با توجه به این رویکرد، توسعه یک مصداق روشن، معین، عینی و خارجی بیشتر ندارد و توسعه‌نیافتگی هم به همین ترتیب.

انتهای پیام/